Een inspirerend inzicht in jongerenparticipatie

Onderstaande documentaire toont het traject van de jongeren die deelnemen aan het EU YouthLab-project in België, Italië en Nederland. Een weekend lang kregen zij de kans om samen na te denken over hun ervaring in het rechtssysteem, over hoe het programma hen heeft veranderd en over hun aspiraties voor de toekomst van het jeugdrechtssysteem.

Zie hieronder de documentaire met Engelse ondertitels.

De documentaire is ook beschikbaar met ondertitels in het Nederlands, Frans en Italiaans.

Participatie van jongeren in gerechtelijke procedures: onderzoeksresultaten

Ga direct naar: Typologieën van jongerenparticipatie

Onderzoeksresultaten over de betrokkenheid van kinderen en jongeren (vanaf nu vaak aangeduid als ‘ jeugd’) in de besluitvorming tonen overweldigend de wens van jongeren om betrokken te worden bij beslissingen die hun leven beïnvloeden. Door deelname voelen jongeren zich gerespecteerd als autonome personen. In overeenstemming met de theorie van zelfbeschikking, heeft een autonomieondersteunende omgeving aangetoond dat het de jeugd ten goede komt door betrokkenheid, motivatie en prestatie te stimuleren – bijvoorbeeld in het onderwijs, door ouders en in de (geestelijke) gezondheidszorg^[1] . Dit weegt zwaarder dan de mogelijke zorgen die jongeren hebben, zoals nerveus zijn of bang zijn om in de rechtszaal te praten ^[2] .

Integendeel, uitgesloten zijn van deelname kan leiden tot gevoelens van frustratie, wanhoop en machteloosheid, en zelfs leiden tot problematisch gedrag ^[3] . Wanneer ze worden verhinderd om deel te nemen, ‘leren’ kinderen en jongeren om geen inspraak te hebben en als gevolg daarvan ontwikkelen ze geen vertrouwen in hun vermogen om zelf beslissingen te nemen.

Onderzoek toont ook aan dat jongeren onder de veertien jaar vaak niet helemaal begrijpen wat gerechtelijke procedures inhouden ^[4] , terwijl oudere adolescenten significant meer kennis hebben van gerechtelijke procedures ^[5] . Bovendien lijkt het niet weten wat te verwachten een van de belangrijkste redenen waarom jongeren in familierechtelijke procedures angst of stress ervaren ^[6] . Onderzoek heeft aangetoond dat juridische termen vaak worden gebruikt in de communicatie met jongeren, wat intimiderend kan zijn en hun motivatie om deel te nemen kan verminderen ^[7] . Het is echter belangrijk op te merken dat de ontwikkeling van individuele jongeren kan verschillen: sommigen lopen achter, anderen lopen voorop. Gewoon, de leeftijd van een jongere is niet genoeg om aan te geven wat ze kunnen begrijpen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat intelligentie, psychische problemen en stress door de studie een rol kunnen spelen bij het begrijpen van de studie ^[8] .

Wanneer jongeren deelnemen aan het besluitvormingsproces, vergroot dit de kans dat ze de uitkomst van de beslissing accepteren, ook als deze afwijkt van hun eigen opvattingen ^[9] omdat de redenen voor het nemen van de beslissing worden uitgelegd en daardoor beter worden begrepen door hen^[10]. Het betrekken van jongeren en jongeren bij de besluitvorming kan zelfs hun redeneervermogen vergroten en hen in staat stellen om in de toekomst beter hun mening te uiten^[11].

Om de deelname van jongeren aan gerechtelijke procedures te verbeteren, zijn drie voorwaarden van belang om rekening mee te houden[12] :

1. De jongere informeren: kindvriendelijke communicatie gebruiken die is aangepast aan hun volwassenheidsniveau, hen voorbereiden op de procedure en de genomen beslissing uitleggen.
2. Een veilige omgeving creëren: een informele setting waarin de jongere zich niet geïntimideerd voelt – noch door de setting, noch door volwassen deelnemers; inclusief een vertegenwoordiger of vertrouwenspersoon van de jongere.
3. Communicatieve vaardigheden: het stressniveau van de jongere verminderen door uitleg te geven en hem op zijn gemak te stellen, hem te stimuleren zijn verhaal te vertellen en suggestieve vragen te vermijden.

Typologieën van jongerenparticipatie

In de afgelopen decennia zijn verschillende modellen ontworpen voor een effectieve invulling van het hoorrecht. Hieronder worden drie verschillende modellen besproken.

DE LADDER VAN DEELNAME

Roger Hart introduceerde de Ladder van kinderparticipatie^[13], een hulpmiddel om de verschillende soorten kinderparticipatie te begrijpen. De ladder bestaat uit de volgende sporten:

Niet-deelname:

1. Manipulatie : situatie waarin kinderen door volwassenen worden gebruikt om te doen alsof bepaalde doelen door kinderen zijn geïnspireerd.
2. Decoratie : wanneer kinderen worden gebruikt om indirect een doel te helpen, maar volwassenen niet langer doen alsof kinderen de inspiratie achter een doel zijn.
3. Tokenism : wanneer kinderen en jongeren een stem krijgen, maar weinig of geen invloed en mogelijkheden hebben om hun eigen mening te vormen.

Deelname – verschillende graden

1. Toegewezen maar geïnformeerd : jongeren krijgen een specifieke rol en krijgen informatie over hoe en waarom ze kunnen deelnemen.
2. Geraadpleegd en geïnformeerd : jongeren geven input en advies aan volwassenen; ze weten ook hoe hun mening zal worden gebruikt en worden geïnformeerd over de resultaten van de beslissingen.
3. Door volwassenen geïnitieerde, gedeelde beslissingen met kinderen : volwassenen initiëren een bepaald project, maar de besluitvorming wordt gedeeld met jongeren.
4. Kindgericht en gestuurd d: jongeren initiëren een project en volwassenen zijn er alleen om te ondersteunen.
5. Door kinderen geïnitieerd, gedeelde besluitvorming met volwassenen : projecten worden geïnitieerd door jongeren en de besluitvorming wordt gedeeld tussen jongeren en volwassenen.

Wegen naar participatie

Harry Shier ontwikkelde een model van Pathways to Participatie^[14], waar vijf stadia van kinderparticipatie worden beschreven. Shier legt uit dat dit model is geïnspireerd op de ladder van Hart en dient als een extra hulpmiddel.

Shier onderscheidt vijf participatieniveaus:

• Niveau 1, er wordt naar kinderen geluisterd : er wordt met zorg en aandacht naar jongeren geluisterd, maar alleen als ze zelf een mening hebben.
• Niveau 2, kinderen worden ondersteund bij het uiten van hun mening : volwassenen ondernemen actie om jongeren te horen, die open en zelfverzekerd hun mening kunnen delen.
• Niveau 3, er wordt rekening gehouden met de mening van kinderen : dit vereist dat volwassenen de mening van jongeren actief opnemen in hun besluitvorming. Het is belangrijk op te merken dat dit niet betekent dat de mening van jongeren altijd wordt gevolgd.
• Niveau 4, kinderen worden betrokken bij het besluitvormingsproces : dit niveau betrekt de jeugd bij zowel het overleg als de besluitvorming.
• Niveau 5, kinderen delen de macht en verantwoordelijkheid voor de besluitvorming: hier worden jongeren niet alleen betrokken bij de besluitvorming, maar delen ze ook de macht en verantwoordelijkheid voor de genomen beslissingen. Op dit niveau kunnen volwassenen de jeugd niet overheersen.

Elk van deze niveaus kan een verschillende mate van betrokkenheid bij empowerment hebben. Dit is de reden waarom Shier ook drie fasen van betrokkenheid heeft geïntroduceerd die elk participatieniveau doorkruisen. Zij zijn:

1. Openingen: dit gebeurt wanneer volwassenen ‘ready to operate’ zijn en zich persoonlijk engageren om op een bepaalde manier te werken;
2. Gelegenheid: er wordt in verschillende behoeften voorzien om de volwassene in staat te stellen te opereren, inclusief maar niet beperkt tot soortgelijke middelen, vaardigheden en kennis;
3. Verplichting: het komt voor wanneer jongerenparticipatie via een beleid in het systeem wordt ingebouwd. Dit betekent dat volwassenen zich op een bepaalde manier moeten gedragen om participatie mogelijk te maken.

Eindelijk, die van Laura Lundy^[15] model conceptualiseert het recht op participatie van kinderen. Op basis van artikel 12 IVRK onderscheidt zij belangrijke elementen van effectieve participatie: dialoog tussen volwassenen en kinderen, feedback geven aan kinderen op hun mening en voldoende gewicht geven aan hun mening. Het model van Lundy beschrijft vier verschillende, maar onderling samenhangende elementen van het recht om te worden gehoord:

1. Ruimte: geef kinderen de kans om hun mening te uiten
2. Stem : faciliteer kinderen om hun mening naar voren te brengen
3. Publiek : Luister naar de mening van kinderen en
4. Invloed : Passend handelen naar de mening van kinderen.

Volgens Lundy moet symbolische deelname worden vermeden. Om dit te bereiken moet de dialoog tussen kinderen en volwassenen worden aangemoedigd door besluitvormers en autoriteiten. Ze stelt echter ook dat symbolische deelname beter is dan helemaal geen deelname: alleen omdat het niet 100% perfect en zinvol is, wil nog niet zeggen dat het legitiem is om het helemaal niet te doen^[16].

U kunt de volledige lijst met bibliografische referenties hieronder downloaden

Het financiële model van YouthLab rust op 2 pijlers.

1. De jeugd wordt te allen tijde betaald voor hun bijdrage – er is geen twijfel over. Als het YouthLabis vraagt om een training te geven en besluit de opdracht te aanvaarden, maar de geïnteresseerde organisatie heeft geen geld, dan moet de gastheer van YouthLab de jeugd uit eigen zak vergoeden. Het precieze bedrag zal afhangen van de gastorganisatie en u zou rekening kunnen houden met de plaatselijke kosten van levensonderhoud, de nationale en fiscale wetgeving, enz. In sommige gevallen kunnen jongeren het gevoel hebben dat hun engagement minder oprecht is als ze betaald worden – in dat geval kun je hen aanmoedigen om het geld te doneren in plaats van de betaling niet te aanvaarden. De betaling is niet alleen een manier om de deelname van jongeren aan te moedigen, maar vooral om te laten zien dat hun bijdrage waardevol is en een positieve impact kan hebben.
2. YouthLab zamelt geld in zoals een adviesbureau dat zou doen: door adviesdiensten en trainingen te ‘verkopen’. De ‘klanten’ van YouthLab services zijn zich ervan bewust dat ze betalen voor een ‘social enterprise’: de inkomsten dekken de kosten en vergoedingen voor de trainers (jongeren), de YouthLab-organisatie en de leiderschapscursus om de ervaringsdeskundigen voor te bereiden. Bij de start van het YouthLab zal het vaak zo zijn dat de inkomsten niet voldoende zijn om de kosten te dekken. In Nederland bijvoorbeeld moest dit vaak worden aangevuld met bijdragen van vermogensfondsen.

Afspraken op maat met partners

De term “adviesbureau” werkt voor de jongeren – het geeft hun een gevoel van trots – maar is ook misleidend. Uiteindelijk probeert YouthLab met partners ‘op maat’ afspraken te maken over de dekking van de kosten. Zo zijn er in Nederland aparte prijsafspraken met het OM: een training van een halve dag ‘kost’ 1000 euro. Met het ministerie van Veiligheid en Justitie rekenen we dezelfde vergoeding, maar we rekenen ook extra personeelskosten. YiP rekent beide partners dus het markttarief aan, dat overeenstemt met de normale kosten voor het inhuren van externe contractanten. De partners zijn zich ervan bewust dat zij het financiële model van een sociale onderneming ondersteunen.

Een nieuwe YouthLab-organisatie kan er echter voor kiezen om deelnemers niet voor de volledige service in rekening te brengen om te oefenen, hun training te verfijnen en een vraag op te bouwen. Dat is het geval geweest met Defence for Children – Italië. Niettemin werd bij de inschrijving een kleine vergoeding gevraagd, zodat de beroepsbeoefenaren zich gedurende de sessies betrokken voelen bij de opleiding.

Tegelijkertijd werkt het YouthLab ook samen met hogescholen en universiteiten, die doorgaans minder financiële middelen hebben. Dus, wanneer het financieel haalbaar is om dit te doen, zal YouthLab ook deze opdrachten aannemen. Het JeugdLab streeft immers niet naar maximaal financieel gewin, maar naar een maximaal aantal leermogelijkheden voor de deelnemende jeugd en de justitiële/jeugdzorgprofessionals.

FONDSENWERVINGSMODEL

Formeel uitgangspunt van verwerving: voor jongeren, voor professionals

In veel landen zijn beroepsbeoefenaars die bij justitie en/of in de (forensische) jeugdzorg werken, verplicht lessen te volgen om hun communicatieve en sociale vaardigheden te verbeteren. Bovendien moeten sommige beroepsgroepen, zoals (jeugd)advocaten, ook een aantal lessen volgen die gekoppeld zijn aan “opleidingspunten”. Pas als zij voldoende opleidingspunten hebben behaald, kunnen zij lid van het beroep blijven. Dankzij deze vereisten zijn in veel begrotingen middelen gereserveerd voor de opleiding en scholing van professionals op het gebied van justitie en/of (forensische) jeugdzorg; deze worden vaak expliciet als zodanig aangeduid. In de ideale situatie zal het JeugdLab gezien worden als een plek waar men op een interactieve, zeer inzichtelijke en leuke manier aan deze onderwijsbehoeften kan voldoen.

Informeel uitgangspunt van verwerving: zoeken naar aansluiting

Professionals werkzaam in de rechterlijke macht en de (forensische) jeugdzorg nemen vaker wel dan niet deel aan de training, niet uit noodzaak, maar vanuit een diepgeworteld verlangen om ‘echt’ contact te maken met jeugdigen. Dit is geen eenvoudige zaak voor jongeren die in conflict zijn geweest met de wet, om de eenvoudige reden dat dit conflict de achtergrond vormt van en gepaard gaat met bijna alle contacten die zij hebben. Hierdoor zijn veel ontmoetingen van meet af aan negatief beladen, wat moet worden gezien als een gevolg van de structuur die de relatie tussen jeugdige en professional omkadert.

Het JeugdLab bestaat zowel binnen als buiten deze structuur. Buiten , want de organisatie YouthLab opereert idealiter los en autonoom van de rechterlijke macht. Inside , omdat de status van buitenstaander een goede basis vormt voor de samenwerking met justitie. De combinatie van de status van insider en outsider verhoogt de kans op een “succesvolle” interactie met de jongeren; en dit komt ook tot uiting in de opleidings- en/of consultancydiensten. Hierdoor kunnen de opleidingen voorzien in een diepere behoefte aan een echt en reflectief gesprek.

Een laatste element van toegevoegde waarde: de organisatie YouthLab neemt de risico’s op zich

Vanaf het allereerste moment dat het YouthLab trainingen gaat geven, rijst de vraag:

‘Wat als een jeugdige officier van justitie een opleiding krijgt van een jongere, die later weer voor de rechter moet verschijnen?’

De kans is zeer reëel, omdat de recidive onder jongeren vaak hoog is, en ook omdat ‘oude gevallen’ jongeren lang kunnen blijven volgen. Het is dus mogelijk dat een jongere niet beseft dat hij deel uitmaakt van een strafrechtelijk onderzoek, ook al is een justitieprofessional zich daar al wel van bewust.

Om die reden is het verstandig om niet te beweren dat Jongeren van JeugdLab nooit in herhaling zullen vallen en dit risico als uitgangspunt voor samenwerking te positioneren. Dit betekent dat het JeugdLab nooit de belofte doet dat de deelnemende jongeren niet in herhaling vallen, maar zich te allen tijde inzet om dit te voorkomen. Ten tweede betekent dit ook dat het JeugdLab passende afspraken maakt met de partnerorganisatie en indien nodig protocollen formuleert waarmee JeugdLab snel kan reageren als een jongere recidiveert of opnieuw verdacht wordt.

Zo gelden in Nederland de volgende afspraken: een jongere moet het JeugdLab direct op de hoogte stellen als hij weet dat hij onderwerp is van strafrechtelijk onderzoek. Vervolgens mag deze persoon in deze periode niet meedoen of trainingen geven, tenzij anders overeengekomen met de partners.

In Nederland is het voorgekomen dat een jongere, die veel trainingen verzorgde, een ernstige (en mediagevoelige) overtreding beging. Het Ministerie van Justitie verklaarde de zaak snel als “gevoelig” – de vooraf overeengekomen protocollen konden de situatie echter zeer snel onschadelijk maken. Wat daarbij vooral van belang bleek, was dat het nieuws meldde dat ‘een minderjarige van de koepelorganisatie JeugdLab’ (Stichting Young in Prison) het strafbare feit heeft gepleegd, en niet een ’trainer van het Openbaar Ministerie’. Kortom, de gastorganisatie fungeert als buffer en isoleert de partnerorganisatie tegen dit soort risico’s. Ook dit is een belangrijke reden waarom partners ervoor kiezen om samen te werken met de organisatie YouthLab.

Ik word betaald om mijn verhaal te vertellen?

Toen Joel voor het eerst meedeed aan een YouthLab-training, was hij heel blij toen hij zijn envelop met zijn bijdrage ontving. Uit eerlijkheid, kwam hij naar me toe: “Is dit het juiste bedrag? Mijn reiskosten waren veel lager dan dit.” De trainer legde hem uit dat hij voor elke training een bijdrage zal krijgen, evenals een vergoeding voor zijn reiskosten. Hij voegde eraan toe dat uw ervaringen en uw tijd zeer waardevol zijn voor ons en vele professionals. Wij kunnen leren van uw ervaringen, en u verdient het betaald te worden voor uw inspanningen.